Ο φυσιολογικός τοκετός είναι μια απόλυτα φυσιολογική και υγιής διαδικασία που συμβαίνει στη ζωή μιας γυναίκας, και δεν θα πρέπει να της προκαλεί άγχος.
Με τον όρο “φυσιολογικός τοκετός” εννοούμε τη φυσιολογική διαδικασία κατά την οποία γίνεται έξοδος του εμβρύου από τη μήτρα, μέσω του κόλπου, μετά από διαστολή του τραχηλικού στομίου (ή αλλιώς μέσω του πυελογεννητικού σωλήνα).
Στις μέρες μας, ο φυσιολογικός τοκετός είναι υποβοηθούμενος από τον γιατρό και το εξειδικευμένο προσωπικό του μαιευτηρίου, και με τα μέσα που προσφέρει η σύγχρονη μαιευτική, γίνεται ακόμα πιο ασφαλής τόσο για τη μητέρα, όσο και για το έμβρυο.
Ο φυσιολογικός τοκετός δεν είναι προσωπική υπόθεση μόνο της μητέρας. Και το έμβρυο καταβάλλει εξίσου μεγάλη προσπάθεια κατά την έξοδό του. Είναι μια μεγαλειώδης προσπάθεια και των δύο μέχρι το τελικό αποτέλεσμα και δεν παύει να είναι από τα πιο δυνατά συναισθήματα στη ζωή μιας μητέρας.
Ο φυσιολογικός τοκετός ολοκληρώνεται σε τρία στάδια:
Στάδιο διαστολής
Κατά το στάδιο της διαστολής πραγματοποιείται το προοδευτικό άνοιγμα (διαστολή) του τραχήλου. Αυτό γίνεται με τη βοήθεια των συστολών της μήτρας. Αρχικά οι συσπάσεις είναι ασθενείς, μικρής διάρκειας, και επαναλαμβάνονται σε αραιά διαστήματα προετοιμάζοντας το βαθμιαίο άνοιγμα του τραχήλου. Στη συνέχεια, όσο πλησιάζει το στάδιο της εξώθησης, οι συσπάσεις γίνονται πιο έντονες, με μεγαλύτερη διάρκεια, και επαναλαμβάνονται πλέον τακτικά (ανά 1,5-3 λεπτά περίπου).
Το στόμιο του τραχήλου, το οποίο ήταν αρχικά κλειστό -και όλους αυτούς τους μήνες αποτελούσε τον προστατευτικό φραγμό μεταξύ του εμβρύου και του εξωτερικού περιβάλλοντος- αρχίζει να ανοίγει, λόγω των συστολών της μήτρας αλλά και της πίεσης που δέχεται από την κάθοδο του εμβρύου. Η διαστολή του τραχήλου δεν είναι μια διαδικασία που γίνεται αυτόματα, χρειάζεται χρόνο και υπομονή μέχρι να επιτευχθεί το μέγιστο δυνατό άνοιγμά του, που φτάνει τα 10-11 εκ. (τελεία διαστολή), όσο δηλαδή είναι και η περίμετρος του κεφαλιού του εμβρύου.
Η διάρκεια αυτού του σταδίου ποικίλλει για κάθε γυναίκα και εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων, όπως π.χ. η διάρκεια και ένταση των συστολών, η ωρίμανση του τραχήλου (πόσο έτοιμος είναι ο τράχηλος για να διασταλεί), η εμπέδωση του κεφαλιού του εμβρύου (αν έχει πάρει το κεφαλάκι την τελική του θέση στη μικρή πύελο), αν η γυναίκα γεννάει για πρώτη φορά ή είναι πολύτοκη, κ.ά. Συνήθως οι πολύτοκες γυναίκες γεννούν πιο εύκολα και πιο γρήγορα.
Ο τρόπος για να μετρηθεί το εύρος της διαστολής του τραχήλου είναι με κολπική εξέταση από τον μαιευτήρα ή τη μαία. Η πρώτη κολπική εξέταση γίνεται αμέσως μετά την παραλαβή της εγκύου στο μαιευτήριο και επαναλαμβάνεται περίπου κάθε 1-2 ώρες στις πρωτότοκες και κάθε 1 ώρα περίπου στις πολύτοκες γυναίκες, έτσι ώστε να ελέγχεται κατά διαστήματα η πορεία του τοκετού. Όταν η διαστολή κοντεύει να πάρει τη μέγιστη τιμή της (τελεία διαστολή), τότε είναι θέμα λίγων λεπτών να ξεκινήσει το δεύτερο στάδιο (στάδιο εξώθησης). Η καλά σφραγισμένη πύλη της μήτρας (τράχηλος) έχει ήδη ανοίξει ικανοποιητικά και το έμβρυο τώρα πια είναι έτοιμο να βγει στον έξω κόσμο!
Στάδιο εξώθησης
Στο στάδιο αυτό φαίνεται η προβάλλουσα μοίρα του εμβρύου (συνήθως το κεφαλάκι του) από τον πλήρως διασταλμένο τράχηλο. Το έμβρυο είναι αρκετά χαμηλά στον πυελογεννητικό σωλήνα και ετοιμάζεται να γεννηθεί. Οι συσπάσεις της μήτρας, έντονες σε αυτή τη φάση, επιτάσσουν ενεργοποίηση της μητέρας που πρέπει να σπρώξει με όλη της τη δύναμη, για να βοηθήσει το έμβρυο να βγει.
Στη φάση αυτή ενδέχεται να κρίνει ο γιατρός ότι είναι πιο ασφαλές για τη μητέρα και το νεογνό να γίνει μια μικρή τομή στο περίνεο (περινεοτομή μετά από τοπική αναισθησία), η οποία θα διευκολύνει την έξοδο του εμβρύου. Επιπλέον, χρειάζεται η συντονισμένη προσπάθεια της γυναίκας με τον μαιευτήρα και τη μαία, έτσι ώστε η μητέρα να μη σπαταλά δυνάμεις χωρίς αποτέλεσμα. Κατά τη διάρκεια της εξωθητικής προσπάθειας που καταβάλλει η μητέρα, γίνεται έλεγχος των ζωτικών της σημείων, αλλά και ακρόαση των καρδιακών παλμών του εμβρύου, για να εξασφαλιστεί η ομαλή πορεία του τοκετού.
Είναι σημαντικό η μητέρα να είναι ψύχραιμη, δυνατή και αισιόδοξη, παρά τις ωδίνες, γιατί τώρα πια είναι πολύ κοντά στο να δει το μωρό της να γεννιέται -είναι υπόθεση λίγων λεπτών. Σπουδαίο ρόλο παίζουν οι σωστές αναπνοές κατά τις εξωθήσεις, έτσι ώστε να οξυγονώνεται ικανοποιητικά τόσο η μητέρα, όσο και το μωρό. Με διαδοχικές εξωθήσεις βγαίνει προοδευτικά το έμβρυο.
Ο γιατρός ή η μαία καθαρίζουν τις αναπνευστικές οδούς του νεογνού (στοματάκι, μυτούλα), έτσι ώστε το νεογνό να πάρει την πρώτη του ανάσα και κόβουν τον ομφάλιο λώρο. Η μητέρα έχει τη χαρά πλέον να αγκαλιάσει το μωρό της, ενώ το προσωπικό θα παρέχει ειδική φροντίδα, εξασφαλίζοντας ότι το νεογνό αναπνέει φυσιολογικά, εξετάζοντάς το και διατηρώντας το καθαρό, στεγνό και ζεστό (ανάνηψη νεογνού).
Τώρα πια η μητέρα έχει δει το μωρό της και η μαγική στιγμή για την οποία τόσο προσπάθησαν και οι δυο τους είναι γεγονός! Μετά την έξοδο του εμβρύου σταματούν οι έντονες ωδίνες της γέννας και τη μητέρα πλημμυρίζει έντονο αίσθημα ανακούφισης για τη γέννηση του μωρού της.
Ο τοκετός, όμως, δεν έχει τελειώσει
Στάδιο υστεροτοκίας
Δεν σταματούν τελείως οι συσπάσεις της μήτρας και αυτό γιατί ακολουθεί η έξοδος του πλακούντα. Χαμηλής έντασης συσπάσεις έχουν ως αποτέλεσμα την αποκόλληση του πλακούντα από τα τοιχώματα της μήτρας, 10-15 λεπτά μετά την έξοδο του εμβρύου. Σε αυτό το στάδιο δεν χρειάζεται βιασύνη -τώρα πια είναι θέμα χρόνου το τέλος του τοκετού.
Ο τοκετός τελειώνει μετά από την έξοδο του πλακούντα. Σε αυτή τη φάση ελέγχεται η ακεραιότητα του πλακούντα, οι επιφάνειές του και οι υμένες που περιέβαλαν το έμβρυο μέσα στη μήτρα, για να διαπιστωθεί ότι η μήτρα έχει εκβάλει όλο το περιεχόμενό της. Στην περίπτωση που έχει κατακρατηθεί κάποιο κομμάτι του πλακούντα, ο μαιευτήρας με ειδικούς χειρισμούς καθαρίζει την εσωτερική επιφάνεια της μήτρας από υπολείμματα που μπορεί να υπάρχουν. Επίσης, στην περίπτωση που έχει γίνει περινεοτομή, ο γιατρός θα ράψει την τομή. Τέλος, μετά την κατάλληλη φροντίδα, η περιοχή θα πλυθεί με χλιαρό νερό και αντισηπτικό.
Οι υστερόπονοι, που είναι χαμηλής έντασης ωδίνες, θα συνεχιστούν για λίγο μετά τον τοκετό. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό, γιατί οι συσπάσεις αυτές έχουν σκοπό τη συστολή των διευρυμένων αγγείων της μήτρας και τη σταδιακή επαναφορά της στο φυσιολογικό της μέγεθος.